Бронхиаль астма
Бронхиаль астма – киң таралган авыру. Соңгы еллардагы эпидемиологик тикшеренүләр дөньяда 100 миллионга якын кешенең төрле дәрәҗәдәге бронхиаль астма белән авырганын күрсәтә, Россиядә 7 миллионга якын кеше авырый. Бездә дә, чит илләрдә дә астма белән авыручылар саны арта бара. Бу аеруча балаларга кагыла. Бронхиаль астма – сулыш юлларының хроник ялкынсынуы, сызгырып гыжлау, тын кысылу, күкрәктә тыгылган булу һәм ютәл кебек респиратор симптомнар белән характерланган гетероген авыру, алар вакыт һәм интенсивлык буенча үзгәреп тора һәм сулыш юлларының вариабель обструкция белән бергә чагылыш таба.
Бронхиаль астма барлыкка килүгә аллергия авыруын китереп чыгаручы теләсә нинди аллергеннар – чәчәк атучы үләннәр һәм агачлар серкәсе, азык-төлек, йорт хайваннары һәм кош йоннары, көнкүреш һәм китап тузаны һ. б. китерергә мөмкин. Аллергеннардан тыш, тын кысылу приступларын специфик булмаган стимуллар да китереп чыгарырга мөмкин – салкын һәм дымлы һава, кискен респиратор инфекция, физик күнегүләр, адреноблокаторлар куллану һ. б.
Астма вакытында организмда нинди процесслар бара?
1. Бронханы уратып алган мускуллар спазмы арта.
2. Бронх стенасы шешә, калыная.
3. Җитештерелгән лайла, какырык күләме шактый арта, шулай ук аның үзлекләре дә үзгәрә – ул ябышкак була, какырып чыгару авырая.
Бу үзгәрешләр бронхлар аралыгының тараюына һәм һаваның сулыш юллары аша үтүе авыр булуына китерә. Шуңа күрә авыруның сулыш алуы кыенлаша, тыны кысыла. Бронхларның спазмы һәм шешүе һәм лайланың көчәйтелгән секрециясе сулыш чыгаруны кыенлаштыра, нәтиҗәдә авыр сулыш чыгару белән сулыш кысылу күзәтелә. Өлкәннәрдә һәм балаларда астманың мөһим билгесе булып симптомнарның даими булмавы һәм вариабельлеге тора.
Бронхиаль астманың түбәндәге кодлары һәм вариантлары бар:
1. бронхиаль астма (J45):
а. J45.0 – аллергик компонент өстенлек итә торган бронхиаль астма,
б. J45.1 – аллергиясез бронхиаль астма,
в. J45.8 – катнаш бронхиаль астма,
г. J45.9 – билгеләнмәгән бронхиаль астма,
2. астма статусы J46.
Бронхиаль астма вакытында клиник картина (ютәл, гыжлау, сулыш алу авырлыгы, төнлә тын кысылу приступлары) кискенләшү чорында яки аллерген белән контакттан соң гына күренергә мөмкин. Шуңа күрә тышкы сулыш функциясен тикшерү диагноз куюны күпкә җиңеләйтә. Функциональ тикшерүнең нигезе булып тизләтелгән сулыш чыгару спирометриясе тора, обструкциянең төп критерие булып ОФВ1(тизләтелгән сулыш чыгаруның беренче секунд маневры вакытында тизләтелгән сулыш чыгару күләме) /ФЖЕЛ (кешенең үпкәләрнең тизләтелгән сыйдырышлылыгы) нисбәте тора, ә авырлык дәрәҗәсен ОФВ1 билгели. Тышкы сулышның тәүлеклек вариабельлеген бәяләү өчен пикфлоуметр кулланалар, ул сулышның иң югары тизлеген (яки аның куәтен) билгели. Бронхлар аралыгы азрак яки сулыш мускуллары зәгыйфьрәк булган саен, бу күрсәткеч азрак була. Астма кискенләшкәндә, бронхлар аралыгы кимегәч, һава үтү тизлеге кимиячәк, һәм моны прибор шкаласы күрсәтәчәк.
Бронхиаль астманы дәвалау
Бронхиаль астманы дәвалауның төп ысулы – бронхларда ялкынсыну үсешен кисәтү яки аны, әгәр ул инде үсеш алган булса, басу. Дәвалау авыруның формасына, аның авырлыгына, авыруның үзеннән (аның гадәтләренә, характерына), аның эшенә, гаилә шартларына һ.б. бәйле. Бронхиаль астманы дәвалаганда аллерген яки авыруны китереп чыгаручы һәм аның алга таба үсешенә этәрүче башка специфик булмаган стимуллар белән элемтәне булдырмаска кирәк. Профилактика һәм дәвалау ысулы булып иммунолог-аллергологлар һәм пульмонологлар тарафыннан үткәрелә торган аллерген-специфик иммунотерапия, ягъни аллергеннар кертү тора.
Астма терапиясенең нигезе булып бронхолитиклар белән бергә ингаляцион глюкокортикостероидлар куллану тора. Бронхолитикларны гына куллану рөхсәт ителми.
Бронхиаль астма вакытында тын кысылу приступын дәвалауда төп бурыч – сулыш юлларының нормаль үткәрүчәнлеген тиз һәм нәтиҗәле торгызу, шуңа күрә өстенлек портатив ингаляторлар яки небулайзерлар ярдәмендә китерелгән аэрозоль ингаляцион препаратларга бирелә. Пациентны конкрет җайланма белән ингаляция техникасына өйрәтү бик мөһим, чөнки алар бер-берсеннән нык аерыла. Кыска вакытта эшләүче бронхолитикларны (сальбутамол, беродуал, ипратерол) контрольсез куллану иң куркынычы, елына өч баллончыктан артырырга ярамый һәм ингаляцион глюкокортикостероидларны кулану мәҗбүри. Авыр һәм дәвалауга авыр бирелә торган астма биологик терапия куллануны таләп итә – махсус үзәкләрдә генә кулланыла торган инновацион ысуллар.
Бронхиаль астманы профилактикалау
1. Иң беренче чиратта сәламәт яшәү рәвеше алып барырга кирәк: тәмәке тартмаска, спиртлы эчемлекләр кулланмаска, психик сәламәтлекне сакларга, физик культура һәм үз организмыңны чыныктыру белән шөгыльләнергә. Саф һавада йөрү, һава һәм кояш ванналары, кыш көне тимераякта һәм чаңгыда шуу, махсус сулыш гимнастикасы, массаж – болар барысы да организмны чыныктыруга ярдәм итә.
2. Авыруның туклануы да игътибардан читтә калырга тиеш түгел, төрле һәм витаминнарга бай булырга тиеш. Астма вакытында диета бронхиаль астма фенотибына, әлеге пациент өчен билгеле булган азык аллергеннарына һәм башка авыруларның булуына бәйле.
3. Мөмкин булганча авыруны китереп чыгаручы аллерген белән элемтәне булдырмаска кирәк. Авыруның бүлмәсе иркен һәм чиста булырга тиеш, бүлмәдә астма приступын китереп чыгарырга мөмкин булган гөлләр, хайваннар, йомшак уенчыклар, келәмнәр, аквариум һ. б. булырга тиеш түгел.
Бу профилактик чаралар авыруның сәламәтлеген торгызырга һәм бронхиаль астма кебек авыр авыруны онытырга ярдәм итәчәк.